Het manifest dat Apimondia op januari 2019 verspreidde is zeer duidelijk: honingvervalsing is een sterk te verwerpen praktijk die met man en macht dient te worden bestraft. Om dit te kunnen doen is vooreerst een duidelijke definitie nodig van wat honing precies is om de verschillende vormen van fraude te kunnen vastleggen.
Honingvervalsing: waar dien je als imker op te letten
17 april 2020
Het bewust vervalsen van honing is een praktijk die je eerder doet denken aan de massaproductie van honing in oosterse landen met als doel de winstcijfers de hoogte in te jagen. Zo komen jammer genoeg tonnen honing op de markt terecht die amper hebben kunnen rijpen in de honingraten, of die in sé uit pure suikersiroop bestaan die door de bijen slechts kortstondig werd opgeslagen. In meest extreme vorm bestaat er zelfs kunsthoning waar geen bijen bij betrokken zijn.
In België bevindt de imkerij zich hoofdzakelijk in de hobbysfeer en hebben we wellicht niet met dergelijke praktijken te maken. Toch komt het voor dat honingstalen van lokale imkers worden afgekeurd wegens aanwezigheid van de zogenaamde invertsuikers. Dit mengsel van glucose en fructose (beide monosachariden) is afkomstig van sacharose (een disacharide) dat door enzymen werd opgesplitst. Het is afkomstig van bijvoorbeeld suikerbieten of rietsuiker en heeft in de verste verte niets met nectar gemeen die bijen verzamelen en met hun eigen speekselenzymen verwerken. In de meeste gevallen is dit afkomstig van overtollig wintervoedsel dat bij het lentenazicht niet door de imker uit de kast werd verwijderd. Na het omhangen van dergelijke voederramen naar het hoogsel later op het jaar of door versleping door bijen komen deze honingvreemde suikers in de honing terecht.
Welke vormen van honingfraude zijn er en hoe kan de imker vermijden dat er invertsuikers in de honing terechtkomen? Lees hier over de nieuwste detectiemethoden die met een nog grotere gevoeligheid vervalsing kunnen aantonen.
De definitie van honing is duidelijk in de wet vastgelegd (Richtlijn 2001/110/EG):
“Honing is een natuurlijke zoete stof die door de bijensoort Apis mellifera wordt bereid uit bloemennectar of uit afscheidingsproducten van levende plantendelen of uitscheidingsproducten van plantensapzuigende insecten op de levende plantendelen, welke grondstoffen door de bijen worden vergaard, verwerkt door vermenging met eigen specifieke stoffen, gedeponeerd, gedehydreerd, en in de honingraten opgeslagen en achtergelaten om te rijpen.”
Aansluitend worden volgende vormen van honingfraude onderscheiden:
- het verdunnen van honing met verschillende siropen (invertsuikers) geproduceerd uit bijvoorbeeld maïs, suikerbieten, rijst, rietsuiker, tarwe,…dit door rechtstreekse toevoeging of door het voederen van de bijen tijdens de dracht.
- het oogsten van onrijpe honing waar later actief het overtollig water wordt aan onttrokken door het gebruik van technische apparatuur zoals bijvoorbeeld vacuümdrogers.
- het gebruiken van ionenuitwisselaarsresines om residuen te verwijderen en/of de kleur van de honing te verbleken.
- het verbergen en/of verkeerd vermelden van de geografische en/of botanische oorsprong van de honing op het etiket.
- het kunstmatig voeden van de honingbijen tijdens de drachtrijke periode.
Volgens de definitie van honing mag niets aan honing worden toegevoegd of onttrokken. Bij de meeste vormen van fraude is de imker zich voldoende bewust van het feit dat hij een natuurlijk product aan het vervalsen is. Zo valt het verdunnen van honing met water of suikersiroop na de oogst absoluut niet goed te praten. Wanneer er suikeroplossing bovenop de bijenkasten wordt geplaatst tijdens een drachtrijke periode of wanneer onrijpe honing wordt geoogst vlak nadat de bijen de nectar of honingdauw in de honingraten hebben opgeslagen, weet de imker dat dit malafide praktijken zijn. Er zijn echter een aantal situaties mogelijk waarvan sommige imkers zich misschien niet realiseren dat zij honingfraude aan het plegen zijn. Daarom is het belangrijk dat imkers zich bewust zijn van de correcte imkersmethoden die vermijden dat invertsuikers in de honing terecht kunnen komen.
1. Tracht overvoederen in de winter te vermijden. Indien toch overschotten aanwezig zijn in het voorjaar, verwijder die dan uit de kast vóór dat de lentedracht start.
In Vlaanderen wordt standaard bij de inwintering 12 kg suikerwater gevoederd. Er wordt echter niet altijd rekening gehouden met de nog aanwezige hoeveelheid honing. In sommige gevallen is bijvoederen bijvoorbeeld niet nodig. Door bijenkasten in Vlaanderen met meetapparatuur te monitoren, werd duidelijk dat een bijenvolk in onze streken gemiddeld 66 g voedsel verbruikt per dag tussen 1 november en 1 april (Arnia Rapport). Dit betekent dat gemiddeld 10 kg voedsel in die periode werd verbruikt wat dus minder is dan de 12 kg die wordt vooropgesteld. Bovendien verschilt het dagelijkse verbruik sterk naargelang er broed aanwezig is in de kast (van 120 g/dag met broed tot 60 g/dag zonder broed). Een goede inschatting van de grootte van het volk en de reële voederbehoefte in het najaar zijn bepalend voor een goede inwintering en voor de honingkwaliteit in het volgende seizoen. Als suikerwater werd gebruikt om in te winteren, mag een overschot hiervan in het voorjaar dus niet in de geslingerde honing terecht komen. Verwijder daarom dergelijke voederramen vooraleer je de honingzolder plaatst. Als je honing van eigen productie aan de bijen geeft als wintervoeding, is er uiteraard geen enkel probleem.
2. Bijen kunnen opengekrabd voedsel naar honingzolders verhuizen.
Een soms toegepaste praktijk onder imkers, is het openkrabben van voedingsramen (opgeslagen wintervoeding) in maart en april om de bijen te prikkelen. Als op dat moment een honingzolder bovenop de kast staat, kunnen bijen deze opengekrabde voeding naar boven verhuizen. Hierdoor bestaat de kans dat invertsuikers in de geoogste honing terechtkomen, wat dient vermeden te worden.
3. Het verplaatsen van broedramen naar de honingzolder kan resulteren in aanwezigheid van invertsuikers in geoogste honing.
Het komt voor dat bij het plaatsen van de honingzolder de bijen toch onderaan blijven zitten en weigeren de honingzolder in te nemen. Een dan vaak toegepaste praktijk is dat 1 of 2 ramen met open broed naar de honingzolder worden verhuisd om de bijen ‘naar boven te trekken’. Bij deze handeling is het mogelijk dat de honing uit de voederkrans invertsuikers bevat en mee geslingerd wordt. Vermijd ten allen tijde aanwezigheid van wintervoeding in de honingzolder.
Nieuwe detectiemethoden beschikbaar
Nu hoor ik je denken: kan dat klein beetje wintervoeding in de geoogste honing dan zo veel kwaad? Hoe dan ook, het is en blijft vervalsing van een puur en natuurlijk product. Tot voor kort konden lage concentraties van sommige suikersiropen die op de markt waren, niet gedetecteerd worden met de technologie die voor handen was. Dit betekende dat sommige gefraudeerde honingstalen door de mazen van het net glipten. Recent zijn er echter nieuwe detectiemethoden ontwikkeld die veel gevoeliger en meer performant zijn. Het betreft 1H NMR (Nuclear Magnetic Resonance) Profiling (Spiteri et al., 2015) en LC-HRMS (Liquid Chromatography gekoppeld met High Resolution Mass Spectrometry) (Kunert et al., 2019). Deze analysetechnieken zijn in staat om niet alleen de reeds bestaande vormen van vervalsing met een nog grotere gevoeligheid aan te tonen, maar ook nieuwe nog ongekende adulteratie met nieuw ontwikkelde suikersiropen te detecteren. Dit betekent dat momenteel kleine hoeveelheden in de honing aanwezige invertsuikers kunnen opgespoord worden. Met deze gevoelige technieken worden honingstalen waar nog sporen van wintervoeding in aanwezig zijn, afgekeurd.
Volgens de wetgeving mag honing maximum een vochtgehalte van 20% vertonen. Beter ligt dit onder de 18% vocht, aangezien vanaf deze waarde fermentatie van de honing vaker en sneller kan voorkomen. Het technisch onttrekken van water aan honing met gespecialiseerde apparatuur zoals vacuümdrogers en het opwarmen van honing, behoort tot één van de vormen van honingfraude. Dit wordt vooral uitgevoerd als onrijpe en niet-verzegelde honing wordt geoogst. Opwarmen van honing om te dehydrateren, resulteert bovendien in de opbouw van hydroxymethylfurfural (HMF), een afbraakproduct van fructose dat giftig is voor de bijen. In het algemeen mag honing uit de EU maximum 40 mg/kg HMF bevatten, terwijl dat voor honing uit de tropische gebieden 80 mg/kg HMF is. Wij bevinden ons weliswaar niet in tropische gebieden, maar met onze recente hete zomers kan het voorkomen dat honing in te warme ruimtes wordt opgeslagen. Zorg dus voor een koele opbergruimte bij een lage luchtvochtigheid.
In tegenstelling tot het onttrekken van water, gaan imkers soms water toevoegen aan hun honing, dit om gevormde kristallen te doen oplossen of om ijsbloemvorming te voorkomen. Trap hier echter niet in! Toevoegen van water aan honing is eveneens fraude, hoe klein de hoeveelheid water ook mag zijn. Het onttrekken of het toevoegen van water aan honing zijn beide in het labo opspoorbaar door de bepaling van de 2H- en 18O-isotopen in honingwater (Luellmann et al., 2019).
Referenties
Kunert C., Elflein L. & Raezke K.P. 2019. Abstract Book, Apimondia, Montréal, Canada, p9.
Luellmann C.C., Duebecke A., Wiezorek T., Beckh G.I. 2019. Detection of adulteration by means of analysis of 2H- and 18O-isotopes in honey water. Abstract Book, Apimondia, Montréal, Canada, p8.
Richtlijn 2001/110/EG van de Raad van 20 december 2001 inzake honing. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen L10 (12/01/2002): 47-52.
Spiteri M, Jamin E, Thomas F, Rebours A, Lees M, Rogers KM, Rutledge DN.2015.
Fast and global authenticity screening of honey using ¹H-NMR profiling.
Food Chem. 2015 Dec 15;189:60-6. doi: 10.1016/j.foodchem.2014.11.099. Epub 2014 Nov 25.
