Manage It

Als mens kun je door ervaring en routine ‘in slaap vallen’. Dit is Nico in 2010-2011 overkomen waardoor hij eind september 2011 werd geconfronteerd met een grootschalige bijensterfte, weliswaar na een heel mooie honingoogst einde mei en eind juli van dat jaar. Voorjaar 2012 is hij met 3 zeer verzwakte volkjes gestart met de wederopbouw zonder aankoop van nieuwe volken. Hij analyseerde wat er fout was gegaan en stelde vast dat het resultaat van de geadviseerde varroa-bestrijdingsmethode(n) sterk afhankelijk was van enerzijds het consequent toepassen en de correcte uitvoering en anderzijds van de weersomstandigheden. Verschillende handelingen vragen tijd, en pas achteraf is het resultaat zichtbaar. Vanuit deze afhankelijkheid is Nico zich gaan afvragen of het ook anders kan. Wetende dat varroa-mijten zich uitsluitend in het broed voortplanten en dat de varroa-populatie zich elke 3 à 4 weken verdubbelt zonder ingrepen van de imker en/of de bijen. Hierop is hij zijn varroa-bestrijding gaan toespitsen. In de zoektocht naar een veilige methode en de mogelijkheid tot duidelijk visuele controle van de effectiviteit, kwam Nico bij de besproeiing met oxaalzuur uit. Om maximaal zuivere honing en een optimale opbrengst te bekomen, is het volgens hem cruciaal de volken minimaal te verstoren tijdens het hoogseizoen. De bijen maximaal faciliteren, hen rust gunnen en stressoren voorkomen is het uitgangspunt van zijn huidige werkwijze.

Soms leest men in artikelen en hoort men van ervaren imkers over een ongewenste reactie van onze bijen. Dit wordt dan verklaard omdat “de bijen onze boeken niet lezen”… Welnu, Nico is van mening dat de kern van al onze imkerproblemen in deze karakteristieke menselijke gedachte schuilt. Op het moment dat wij in staat zijn “de boeken van de bijen” te lezen, zullen vele problemen als vanzelf oplossen. Vanuit deze gedachte imkert Nico en is deze werkwijze ontstaan. Hij probeert de bijen maximaal te faciliteren in plaats van te manipuleren. Verder acht hij het van cruciaal belang dat de handelingen die wij doen met respect voor de bijen gedaan worden en correct worden uitgevoerd.

• Het volk is 100% zeker broedloos tijdens het besproeien met oxaalzuur.

• Het volk wordt minimaal verstoord tussen maart en augustus.

• De wasraten worden ieder jaar 100% vernieuwd.

• Er hopen zich geen residuen van pesticiden op in de was en de honing.

• De volken zijn gemiddeld 2 maanden eerder ongeveer varroa-vrij.

• De harmonie van het volk blijft behouden.

• Er gaat geen broed verloren en er is een volledig natuurlijk broedverloop.

• Bijen van één volk blijven bij elkaar met hun eigen koningin.

• Er kunnen nieuwe volken worden gevormd door de redcellen in de bovenste broedbak te laten uitlopen. De jonge koninginnen kunnen rond eind augustus onder goede omstandigheden nog bevrucht worden.

• Er zijn tijdelijk extra separators, dekplanken en/of bodems nodig.

• Doordat er zeer weinig varroa-mijten zijn gedurende het seizoen, wordt selectiewerk op varroa-resistentie moeilijker.

• Het besproeien met oxaalzuur gebeurt best bij een minimum buitentemperatuur van ±12°C of hoger. Hierbij zitten de bijen     nog niet in een tros en wordt onnodige afkoeling vermeden. Deze temperaturen komen nog vaak voor in oktober en november. (Uitzonderlijk kon op 24 december bij 9°C nog een volk besproeid worden zonder zichtbaar nadelige gevolgen later.)

De methode is voor elke imker geschikt op voorwaarde dat hij/zij open naar deze werkwijze kan kijken. Voor de onlangs begonnen imker kan dit wennen zijn omdat er nog geen ervaring is en doorgaans anders is aangeleerd. Ons referentiekader is vooral in de laatste 50 jaar ontstaan. Wij hebben ons enkel gefocust op wat voor ons mensen makkelijk zou zijn. Wij hebben bijvoorbeeld korven en ‘bijenkisten’ gemaakt die wij makkelijk kunnen hanteren. Wij zijn geneigd de bijen te dwingen naar ons goeddunken. Kijk als imker naar de toestand van je bijenvolken en laat je hierdoor leiden!

November tot februari

• Winter in op 8-10 ramen simplexmaat.
• Gebruik 12-16 kg wintervoeder. Zorg wel voor voldoende lege cellen waar de bijen kunnen in kruipen bij extreme koude.
• Verklein het vlieggat en zet de bodemschuif naar behoefte (gedeeltelijk) open of dicht. Dit is afhankelijk van de standplaats, open veld of bijenhal en de ruimte tussen onderlat en bodem.

Maart

• Haal, afhankelijk van het weer, de dracht en de volkssterkte, 1 of 2 van de buitenste voederramen weg (zie afbeelding hiernaast). 
• Verplaats de overige voederramen naar buiten. 
• Hang links en/of rechts tegen het broed 1 of 2 ramen kunstraat.

Begin april - half april

• Herhaal de handelingen van maart. Als het volk al goed op sterkte is, ga dan over naar de volgende stap.
• Als alle ramen in de onderbak bezet zijn en er zijn rond de 6 volle ramen broed, plaats dan een bak met kunstraat op het volk. 
• Het vlieggat kan nu volledig open.

BELANGRIJK: één raam broed geeft ongeveer 2 ramen bijen. Belangrijk is dat de bijen snel beginnen met het uitbouwen van de kunstraat. Dracht is er nu voldoende, het weer kan enigszins voor vertraging zorgen. Ga nooit reeds uitgebouwde ramen afwisselen met nog uit te bouwen ramen kunstraat. Dit werkt onregelmatige raamdikten in de hand.

Eind april - begin mei

• Als alle ramen in de bovenbak ook goed bezet zijn en er zijn rond de 10 ramen broed, kan weer een bak met kunstraat op het volk geplaatst worden. 
• Bij de ‘beste volken’, met onder andere varroa-tolerante kenmerken, wordt in de onderbak één kantraam weggehaald, vervolgens worden een paar ramen opgeschoven tot iets in het broednest. Hang in de vrijgekomen ruimte een raam darrenkunstraat. Dit darrenraam is NIET voor de varroa-bestrijding, maar voor de teelt van darren van de beste volken.
• Afhankelijk van het karakter van de bijen kan men voor de eerste maal op zwermcellen controleren.

Half mei - eind mei

De bijen zullen stilaan beginnen de honingzolder vol te stouwen. Het broednest bereikt nu haar maximale omvang.

• Als in de bovenste bak gebouwd wordt, kan een moerrooster gelegd worden.
• Controleer op zwermcellen.
• Zijn ingehangen darrenramen uitgebouwd en belegd? Schat de leeftijd van het darrenbroed in voor de teelt van de 3de serie koninginnen (zie koninginnenteelt).

Begin juni

• Indien de bovenbak grotendeels verzegelde honing bevat, slinger de honingramen.
• Controleer op zwermcellen.
• Verwijder eerder ingehangen darrenramen nadat deze één keer zijn uitgelopen. Varroa-mijten vangen is in deze fase ‘bijzaak’.
• Schat de te verwachten zomerdrachtsituatie in.

Vanaf midden juni

• Geef afhankelijk van de te verwachten zomerdracht, karakter en sterkte van het volk nog een broedbak of honingkamer kunstraat.
• Controleer op zwermcellen.

Juli

Verleg begin juli het moerrooster op de onderste broedbak. Let hierbij op dat de koningin onder het moerrooster zit.
Als einde juli de zomerhoning geoogst wordt, is alle broed boven het rooster uitgelopen.

Eind juli - eind augustus

Varroa-bestrijding en voorbereiding inwintering. De varroa-bestrijding bestaat uit het besproeien van het bijenvolk met oxaalzuur. Een voorwaarde voor deze behandeling is dat het volk broedloos is. Dit wordt in stap 1 (dag 0) van de werkwijze teweeg gebracht door een broedloze kunstzwerm te maken. In stap 2 wordt een eerste besproeiing met oxaalzuur uitgevoerd op de broedloze kunstzwerm. Tijdens stap 3 kan gekozen worden om de aangemaakte redcellen te behouden en zo volksvermeerdering te beogen, of kunnen deze redcellen verwijderd worden. Stap 4 houdt een 2de oxaalzuur-besproeiing in van de bijen in de bovenste broedbak. Als laatste worden beide broedbakken verenigd.

Varroa-bestrijding STAP 1 (dag 0): Maak de broedloze kunstzwerm

• Bereid alles zorgvuldig voor. Verzamel volgend materiaal vooraleer je start: een extra romp, een voederbak, vloeibare suikeroplossing van 1:1, een extra bodem of separator en extra dekplank. Zoek de mooiste uitgeslingerde ramen en hang deze in een schone broedbak.

• Verzet het te behandelen volk en plaats hier de nieuwe bodem. Verklein hierin het vlieggat.

• Zet de broedbak met de uitgeslingerde ramen bovenop de nieuwe bodem. Maak hierin een zo sterk mogelijke broedloze kunstzwerm door bijen af te schudden en plaats de koningin erbij. Laat net voldoende bijen over op de ramen met broed voor verdere verzorging en warmhouden.

• Plaats op de broedloze kunstzwerm een dekplank en voerbak en geef voldoende voer.
• Plaats een lege romp en breng een separator of bodem aan op de kunstzwerm.

• Hier bovenop plaats je de broedbak met alle oude ramen met het broed en de opzittende bijen.

• De vliegbijen van de broedkamer zullen op de broedloze kunstzwerm afvliegen. Het broed in de broedkamer zal uitlopen. Hiermee is stap 1 van de varroa-bestrijding afgerond.

TIP: Gebruik een agenda zodat je nauwkeurig weet wat je gedaan hebt en wanneer je wat moet doen.

Varroa-bestrijding STAP 2 (dag 4 of maximaal dag 6)

De bijen uit de broedbak boven zijn afgevlogen en de koningin heeft al een broednestje in de onderste broedbak. Dit is nog jong open broed. In de broedbak boven worden redcellen aangezet. Besproei alle ramen in de kunstzwerm nu één voor één met een 3,5% oxaalzuuroplossing. Voeg géén suiker toe aan de oplossing! Tel de mijten de volgende dagen als je iets wil leren uit de behandeling.

Voor een goede werking van oxaalzuur is het belangrijk dat zo veel mogelijk bijen ermee in contact komen en dat er geen gesloten broed aanwezig is. Alle bijen dienen bedekt te zijn met een fijne nevel zoals op de afbeelding. Het water in de oplossing zal verdampen en de oxaalzuurkristallen blijven achter op de bijen. De mijten gaan dood door directe blootstelling aan oxaalzuur dat een hoge zuurtegraad heeft. 

    Sproeien van oxaalzuur:

Gebruik een sproeier die een heel fijne nevel geeft, bijvoorbeeld handsproeiers waarmee o.a. orchideeën besproeid worden. Deze zijn zeer geschikt. Sproei niet te veel of te weinig. Er moet een gelijkmatige nevel op de bijen zichtbaar zijn zoals op de afbeelding, niet te nat of doorweekt. 

Gebruik een gezichtsmasker type FFP3 SL, een veiligheidsbril en handschoenen tijdens het werken met oxaalzuur. Zorg voor voldoende ventilatie bij het werken in bijenstallen. 

Varroa-bestrijding STAP 3 (dag 11)

• Aangezette redcellen in de bovenbak zullen weldra uitlopen. Als men geen nieuwe koningin wenst, worden alle redcellen gebroken. We gaan er nu verder vanuit dat geen nieuwe koninginnen gewenst zijn, dus alle redcellen worden gebroken. Sla de bijen van de ramen af om elke dop te kunnen zien. 
• Advies: hang een raam met wat open broed in, als alle doppen gebroken zijn. Dit om de bijen en mijten maximaal bijeen te houden in de bovenbak. Vernietig dit raam als u op dag 21 gaat sproeien.
• Voeder de kunstzwerm regelmatig met een suikeroplossing 1:1, later met een sterkere oplossing. Doel is dat het volk gemotiveerd blijft en nog een mooi broednest kan opbouwen.

Varroa-bestrijding STAP 4 (dag 21)

• Alle broed in de bovenste broedbak is nu uitgelopen. 
• Alle ramen met bijen, met de hierop zittende mijten, worden nu besproeid met 3,5% oxaalzuuroplossing.

Varroa-bestrijding STAP 5 (dag 23)

• 2 à 3 dagen nadat de bovenste broedbak is besproeid, zijn nagenoeg alle mijten gevallen. 
• Verenig nu de bovenbak met de onderbak d.m.v. een moerrooster en krantenpapier.
• Neem enkele dagen na het verenigen de krant en het moerrooster weg en sla alle bijen in de onderbak. Neem lege bebroede ramen weg en smelt deze later om.

Begin september

• Controleer na het verenigen de voedselvoorraad en het broed.
• Voeren kan nu met een sterkere suikeroplossing van 3 kg suiker op 2 liter water (3:2).
• Maak je niet ongerust dat er bij het verenigen en vervolgens terugbrengen op één broedbak te veel bijen in die ene broedbak komen. Er kunnen veel bijen in een broedbak en bovendien is het broednest nu al flink gekrompen.

Vanaf eind september, begin oktober

• Hoeveel broed is er nog aanwezig? Schat in wanneer het volk broedvrij zal zijn.
• Haal eventuele wildbouw weg.

Rond half oktober

• Besproei alle ramen nog één maal met 3,5% oxaalzuur oplossing (zonder suiker).
• Tel de laatste mijten.

Om de varroa-mijten te bestrijden worden in de bedrijfsmethode van Nico van den Boomen de bijen met oxaalzuur besproeid. Deze methode bestaat er in zeer zorgvuldig alle bijen in een broedloze fase met een fijne nevel van de oxaalzuur oplossing te bedekken. De behandeling op zich is relatief arbeidsintensief doordat alle ramen nauwgezet uit het volk moeten getild worden, alle bijen correct dienen beneveld te worden en de ramen op dezelfde plaats dienen terug geplaatst te worden. Dit impliceert daarentegen dat enkel vanaf eind juli/begin augustus en het najaar deze techniek dient uitgevoerd te worden. Verdere winter-, voorjaars- en zomerbehandeling kunnen achterwege blijven. Het bijenvolk wordt dan ook zo min mogelijk gestoord. In het voorjaar ligt de focus van deze bedrijfsmethode hoofdzakelijk op het laten bouwen van de bijen. Op die manier wordt zwermen sterk onderdrukt en wordt aan ver doorgedreven raatvernieuwing gedaan. Een minimale verstoring van de volken tijdens het hoogseizoen en de bijen maximaal faciliteren, levert een maximaal zuivere en optimale honingopbrengst op. Verder selecteert Nico zijn bijenvolken op varroa-tolerantie. De darren die hij gebruikt voor KI én die hij kweekt in de productievolken voor beïnvloeding van de bevruchting van de F1-koninginnen, hebben allen een aantoonbare genetische graad van varroa-tolerantie. Ook wordt hiermee getracht invloed uit te oefenen op de bevruchting van de koninginnen van collega-imkers in de omgeving.